Plastik atık krizine karşı döngüsel ekonomi modeli hem çevresel hem de ekonomik sürdürülebilirlik açısından umut verici çözümler sunuyor. Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu’ndan (TÜBİTAK) Uzman Bertuğ Kayhan, plastik ambalaj kaynaklı sorunlara karşı döngüsel ekonomi ilkelerinin önemini vurgulayarak, sektörler arası iş birliğine dikkat çekti.
Plastik ambalajlar, gıda ve sağlık sektöründen lojistiğe, tekstilden savunma sanayiine kadar çok çeşitli alanlarda yaygın olarak kullanılıyor. Uygun maliyetli, hafif ve dayanıklı olmaları sebebiyle işletmelerin tercih ettiği bu ambalajlar, aynı zamanda ciddi çevresel tehditleri de beraberinde getiriyor. Özellikle tek kullanımlık plastiklerin kontrolsüz üretimi ve geri dönüşüm oranlarının yetersizliği, doğada uzun yıllar kalan kalıcı kirlilik oluşturuyor.
Birleşmiş Milletler Çevre Programı’nın 2023 tarihli raporuna göre, her yıl üretilen 430 milyon ton plastiğin büyük kısmı kısa ömürlü ürünlerde kullanılıyor. Bu atıkların yaklaşık yarısı doğrudan çöpe giderken, %22’si ise doğaya karışıyor. Paketleme sektörü, tüm plastik atıkların %36’sını oluştururken, plastiklerin büyük bir kısmı ise yakılarak atmosfere salınıyor. Mikroplastikler hem deniz canlılarını tehdit ediyor hem de besin zinciri yoluyla insan sağlığını riske atıyor.
Döngüsel Ekonomi Neyi Amaçlıyor?
Kaynak kullanımının azaltılması ve atık oluşumunun önlenmesini hedefleyen döngüsel ekonomi modeli, geleneksel “al-kullan-at” yaklaşımına alternatif oluşturuyor. Bu sistem; ürünlerin daha uzun süre kullanılması, onarılması, geri dönüştürülmesi ve mümkünse yeniden üretime kazandırılması üzerine kurulu.
Bu kapsamda üç temel prensip ön plana çıkıyor:
- Ürün tasarımında atık ve kirliliğin önlenmesi,
- Malzeme ve ürünlerin döngüde daha uzun süre tutulması,
- Doğal sistemlerin onarılması ve yeniden üretilmesi.
Plastik Ambalajlarda Uygulanabilir Çözümler
1. Sürdürülebilir Tasarım: Ambalaj tasarımı sürecinde, geri dönüştürülebilir veya biyolojik olarak çözünebilen malzemelerin tercih edilmesi gerekiyor. Özellikle tek tür malzemeden üretilmiş, ayrıştırılması kolay ambalajlar, geri dönüşümde yüksek verim sağlıyor.
2. Yeniden Kullanılabilir Sistemler: Birçok marka, tekrar doldurulabilir ambalajlar ve depozito sistemleriyle tüketicilerin ambalajları tekrar kullanmasını teşvik ediyor. Bu uygulamalar yaygınlaştıkça plastik üretimi ve atık miktarında gözle görülür bir azalma sağlanabilir.
3. Geri Dönüşüm Teknolojileri: Mevcut geri dönüşüm oranlarının düşük seviyelerde kalması, bu alanda teknolojik gelişmeleri zorunlu kılıyor. Kimyasal geri dönüşüm yöntemleri, gelişmiş ayrıştırma sistemleri ve geri dönüştürülmüş plastiğin kalitesini artırmaya yönelik çalışmalar, sektörün öncelikli ihtiyaçları arasında yer alıyor.
4. Alternatif Malzemeler: Biyo-bazlı ve kompostlanabilir plastikler gibi yenilikçi malzemeler, geleneksel plastiğe çevre dostu alternatifler sunuyor. Ancak bu malzemelerin çevresel etkilerinin detaylı analiz edilmesi ve uygun geri dönüşüm altyapılarının geliştirilmesi gerekiyor.
5. Tüketici Bilinci: Toplumun plastik tüketimi konusundaki farkındalığı, dönüşümün en önemli ayağını oluşturuyor. Doğru ayrıştırma alışkanlıklarının kazandırılması, sürdürülebilir ürün tercihleri ve bilinçli tüketim alışkanlıkları ile bireyler bu dönüşümün aktif bir parçası haline gelebilir.
Karşılaşılan Engeller ve Atılması Gereken Adımlar
Döngüsel ekonominin yaygınlaşmasının önünde bazı yapısal sorunlar yer alıyor. Bunlar arasında geri dönüşüm altyapısının yetersizliği, tüketici alışkanlıklarının değişimindeki zorluklar, ambalajlardaki karmaşık yapılar ve alternatif malzeme maliyetlerinin yüksekliği bulunuyor.
Bu sorunlara karşı önerilen çözüm adımları ise şöyle:
- Geri alma yükümlülüğü gibi yasal düzenlemelerin hayata geçirilmesi,
- Geri dönüşümü kolaylaştıracak standart ambalaj tasarımlarının teşvik edilmesi,
- Kamu-özel sektör iş birliğiyle altyapı yatırımlarının artırılması,
- Eğitim ve farkındalık kampanyaları ile toplumun bilinçlendirilmesi,
- Döngüsel ekonomi yatırımlarının finansal olarak desteklenmesi.
Yeni Bir Üretim ve Tüketim Kültürü
Plastik ambalajlar, günümüz modern yaşamının vazgeçilmez bir parçası olmaya devam edecek. Ancak mevcut üretim-tüketim döngüsü, çevresel açıdan sürdürülebilir değil. Bu noktada döngüsel ekonomi, daha az kaynakla daha fazla değer yaratmayı mümkün kılan bir çözüm olarak öne çıkıyor. Sadece bir atık yönetimi modeli değil, aynı zamanda daha bilinçli bir üretim ve tüketim kültürünün temelini oluşturuyor.
Toplumun tüm paydaşlarının bu dönüşüm sürecine aktif katılım göstermesiyle birlikte çevreye duyarlı ve ekonomik açıdan sürdürülebilir bir gelecek mümkün olabilir. Döngüsel ekonomi, yalnızca bugünün değil, gelecek nesillerin de yaşam kalitesini korumaya yönelik ortak bir sorumluluk anlayışıdır.
